'Herstellen doe je zelf, maar nooit alleen'

24 september 2025

Meedoen in de maatschappij kan voor mensen met ernstige psychische aandoeningen (EPA) het verschil maken. Erbij horen geeft zingeving en kan bijdragen aan duurzaam herstel. Binnen de ggz zien we een verschuiving: van een puur medische benadering naar herstel, zelfregie en het versterken van sociale steun. Ivo van der Wal, ervaringsdeskundige bij Antes Zorg, merkt dagelijks dat deze aanpak werkt.

Ivo van der Wal werkt bij Antes Zorg in Rotterdam. Hij is ervaringsdeskundige, ggz-agoog en deelnemer van het waardenetwerk Volwaardig burgerschap. Al acht jaar maakt hij deel uit van een FACT-team: een multidisciplinair team dat mensen met EPA in hun eigen omgeving intensief en individueel begeleidt en behandelt.

EPA staat voor Ernstige Psychische Aandoeningen.

“EPA zijn aandoeningen waarbij mensen langere tijd een psychiatrische variatie hebben”, legt Ivo uit. “Denk aan zware depressie of psychose. Daardoor ervaren mensen vaak grote beperkingen in hun dagelijkse leven.”

Verbinding terugkrijgen

Volgens Ivo ligt de sleutel tot herstel in het terugvinden van verbinding. “Met jezelf én met de buitenwereld. Die raak je vaak kwijt. Daarom is het zo belangrijk dat je weer meedoet in de maatschappij. Niet als patiënt, maar als mens die iets bijdraagt. Herstellen doe je zelf, maar nooit alleen. Een gezonde omgeving helpt. Van contact met anderen word je gelukkiger.”

Steun uit de buurt

Zo’n 90 procent van de mensen met EPA woont gewoon in de wijk en meestal gaat dat goed. Een van Ivo’s cliënten is psychotisch. “De hele flat kent zijn situatie en houdt een oogje in het zeil. Gaat het goed met hem? Dan zien we hem nog wel eens op de galerij. Gaat het minder, dan belt iemand aan om te vragen of hij iets nodig heeft. Of gewoon voor een kop koffie. Die verbinding maakt het verschil.”

Herkenning

Een ander voorbeeld: een stel waarvan de man kampte met psychoses en angststoornissen. Beiden verloren hun baan in de sociale werkplaats en dreigden hun huis kwijt te raken. “De man zat twee jaar in mijn herstelgroep en ontdekte daar dat hij niet de enige was. Die herkenning deed veel. Nu gaat het goed. Hij wandelt wekelijks mee met een groep en is mantelzorger voor zijn moeder.”

Succesverhalen

“Mensen met EPA worden nog te vaak weggezet als patiënt of probleemgeval”, vindt Ivo. “De maatschappij plakt een stigma op hen, en dat nemen zij soms over. Dan denk je al snel: ik ga het nooit redden in de maatschappij. Ook in de hulpverlening ligt de nadruk vaak op waar het misgaat. Terwijl we juist de succesverhalen moeten vertellen, want dat zijn er veel meer.”

Inzetten op duurzaam herstel

Die omslag is al gaande. Steeds meer ggz-aanbieders zetten in op duurzaam herstel, zelfregie en het versterken van sociale steun − vaak met inzet van ervaringsdeskundigen en laagdrempelige steunpunten. In deze persoonsgerichte aanpak staat het hele leven van de cliënt centraal, niet alleen de geestelijke gezondheid. Het doel is zo zelfstandig mogelijk functioneren.

Netwerkzorg

Ivo ziet dat ook in de praktijk. “De ggz is steeds minder een eiland en werkt vaker samen met het sociaal domein en lokale initiatieven. Mooie voorbeelden zijn The Living Museum in Tilburg, waar mensen met EPA kunst maken, of de Zorgvrijstaat in Rotterdam, met elke maandag ‘opstartkoffie’.”

Luisteren

Nog een mooi voorbeeld is ‘Boksen voor herstel’, opgezet door een ervaringsdeskundige. “Dit soort initiatieven vinden mensen fantastisch”, zegt Ivo. “Ze voelen zich welkom. Vaak hoor ik terug: ‘Ze zagen me niet als patiënt, maar als mens’. Op zulke plekken mag je gewoon jezelf zijn. Dat werkt. De sleutel is luisteren. Vul niks in voor iemand, maar vraag wat hij of zij wil. Ik ken mensen die in een spirituele gemeenschap gingen wonen en daar enorm opknapten.”

Toekomstperspectief

Ivo weet uit eigen ervaring hoe belangrijk ervaringsdeskundigen zijn. “Ze zijn een voorbeeld. Zelf lag ik ooit als een zombie in bed, nu sta ik volop in de maatschappij. Alleen omdat ik iemand ontmoette bij wie het beter ging en ik dacht: wat hij kan, kan ik ook. De opleiding ervaringsdeskundige gaf mij toekomstperspectief.”

“Ook IPS − Individuele Plaatsing en Steun − is cruciaal”, gaat Ivo verder. “Werk geeft zoveel: contacten, structuur, voldoening. Je doet weer mee.”

Echte gelijkwaardigheid

Herstel is een persoonlijk proces dat meer is dan behandeling. Het perspectief voor een mentaal gezonder Nederland in 2035 is dat iedereen met EPA de ruimte heeft om zelf zorg of ondersteuning te kiezen, bij voorkeur in de eigen woonomgeving. Dat vraagt om voldoende herstel- en zelfregiecentra, toegankelijk lotgenotencontact en laagdrempelige ggz. De Nederlandse ggz vraagt hiervoor juist rondom de verkiezingen extra aandacht.

Daarbij hoort ook dat iedereen moet kunnen deelnemen aan werk of dagbesteding. Zorgprofessionals hebben ruimte nodig om maatwerk te leveren, ondersteund door een passend zorgstelsel. Ervaringsdeskundigen horen daar nadrukkelijk bij. Volgens Ivo werken herstelinitiatieven het best wanneer ervaringsdeskundigen zelf eigenaar zijn. “Juist dát bevordert duurzaam herstel en echte gelijkwaardigheid”, benadrukt hij. “Bovendien laten de ervaringen zien dat de herstelinitiatieven en herstelpunten die geleid worden door ervaringsdeskundigen het meest succesvol zijn. De rol van overheid en ggz zou daarbij vooral faciliterend moeten zijn, dat wil zeggen: zorgen voor financiering, kennis en ondersteuning. Dit bottom-up denken is al jaren in beweging, maar botst soms nog met oude top-down structuren.”

Verkiezingspamflet

Een samenleving waarin iedereen meetelt en meedoet − dát is het doel. Daarvoor zijn duidelijke afspraken en structurele financiering nodig van overheid en zorgverzekeraars. De Nederlandse ggz vraagt daarom in het verkiezingspamflet Een mentaal gezonde toekomst expliciet ruimte voor eigen regie, zingeving en maatschappelijke steun.

“We moeten breder kijken naar de problematiek en breder samenwerken”, besluit Ivo. “Laat de marktwerking los: het gaat om mensen, en dat vraagt om maatwerk. Faciliteer dat!”