De Nederlandse ggz en NVTZ: netwerk toezicht als toekomstperspectief

Speech voorzitter Ruth Peetoom, Opening van de Dialoogbijeenkomst van bestuurders en toezichthouders, 6 december 2024, leestijd: 15 minuten

Hartelijk welkom, toezichthouders en bestuurders uit de ggz, op deze gezamenlijke bijeenkomst van de NVTZ en de Nederlandse ggz. Voor wie mij niet kent, ik ben Ruth Peetoom, voorzitter van de Nederlandse ggz.

Misschien ben u hier alleen als bestuurder of als toezichthouder. Misschien bent u geïnspireerd geraakt door onze uitnodiging en bent u als bestuurder en toezichthouder van uw instelling samen gekomen.
Ik weet ook dat er toezichthouders zijn die van deze bijeenkomst hebben gehoord via de NVTZ en die zich hebben aangemeld, mooi dat u er bent.
U bent toch allen maar gekomen, ook nu met storm Darragh nog op 6 december de wind waait door de bomen en hier in huis zelfs waait de wind.

Het nieuwe normaal

Het is bijna symbolisch voor de ggz. Deze bijeenkomst is er omdat er grote ontwikkelingen zijn, en de rol van bestuurders en toezichthouders flink verandert. Door de omstandigheden waarin we zitten, met de grote groei van mensen die ggz zorg vragen, in dit politieke en sociale klimaat. Daarover straks meer. Maar ook echte ontwikkelingen in de aanpak van de zorg. Als de focus verschuift van ziekte naar gezondheid wordt zorg integraal en wordt de ggz onderdeel van netwerkzorg. Domeinoverstijgende samenwerking is straks het nieuwe normaal, net als Health in All Policies.

Dat is de rode draad van de toekomstvisie die de Nederlandse ggz geschreven heeft samen met patiëntenvereniging MIND en de beroepsverenigingen NVvP, de psychiaters en het NIP, de psychologen - de Strategische Visie op een mentaal gezond 2035. In de toekomst is er sprake van ggz die als onderdeel van netwerkzorg op- en afgeschaald kan worden, net wat de client nodig heeft op verschillende momenten in zijn leven, behandeling, begeleiding, consultatie en als het kan helemaal niks. Fluïde ggz, met bijpassende bekostiging en regelgeving, in samenwerking met wie maar nodig is, huisarts, sociaal domein, werkgever, noem maar op…

IZA 2.0

Dat loopt parallel met het Integraal Zorgakkoord, afgesloten in 2022, dat daarvoor voorwaarden moet scheppen, met aangepaste financiering en wet- en regelgeving. Het IZA wil ook een antwoord zijn op de gestegen kosten, het gebrek aan mensen en de problemen met de toegankelijkheid van de zorg. Zo’n akkoord is mooi, maar als we deze bijeenkomst twee maanden geleden hadden gehad, had ik gezegd dat we met het IZA in de frustratiefase zijn beland: heel veel energie die gaat zitten in het optuigen van allerlei overleggen en regiotafels en heel veel transitieplannen die maar niet goedgekeurd raken. En dan is de huidige stand van zaken ook nog dat de gemeenten zijn uitgestapt – de gemeenten zonder wie, hebben we altijd gezegd, we de afspraken waaraan wij ons in het IZA hebben gecommitteerd niet kunnen nakomen.

Maar sinds anderhalve week is er van alles gebeurd. In het Addendum dat de nieuwe bewindspersonen van VWS aan het IZA willen toevoegen is opeens bedacht dat er een aparte ggz-paragraaf moet komen – en alles wat de we laatste jaren hebben neergelegd als mogelijke plannen, van mentale gezondheidscentra en verkennend gesprek, herstelcentra en ervaringsdeskundigen, gelijkgerichte financiering van de cruciale zorg, investering in het behoud van zorgprofessionals, enzovoort enzovoort, komt daarin terug.

Toezicht nieuwe stijl

Dat is spannend en tegelijkertijd ook een soort doorbraak. En dat terwijl de politieke en financiële omstandigheden niet gemakkelijk zijn. Veel ggz-instellingen hebben het zwaar. De tarieven zijn te laag – dat heeft de NZA gelukkig ook aangegeven- en na contractering wordt er door de verzekeraars vaak nog een afslag gedaan. Lichte zorg is lucratiever dan zwaardere, de marktwerking heeft zeker waar het gaat om patiënten met een ernstig psychiatrische aandoening zijn grenzen bereikt.

Veel, heel veel jongeren hebben mentale problemen en de wachtlijsten zijn op ongekende hoogte. Het kabinet heeft in het Hoofdlijnenakkoord en de verdere uitwerking de ggz nauwelijks genoemd en de preventiegelden en de gelden die bedoeld waren voor versterking van de arbeidsmarkt, de TAZ, zijn wegbezuinigd. Raden van Bestuur en Raden van Toezicht staan in die omstandigheden samen aan de lat voor goede ggz.

En het schept nieuwe vragen over wat toezicht is als je instelling zo verweven is met en afhankelijk is van de omgeving. Wat de algemene, moeilijke omstandigheden van de ggz doen met een instelling. Toezicht is niet groene of rode vinkjes zetten bij de jaarrekening of de begroting. Toezicht is niet op de stoel gaan zitten van de ander. Toezicht is wel gezamenlijke verantwoordelijkheid voor dat belangrijke werk van de instelling, in die netwerkomgeving.

Jan Willem Spijkman, Sector Banker Healthcare van de ING, wat fijn dat jij daar straks het nodige over zeggen wil. Toen ik zelf begin dit jaar in een sollicitatieprocedure zat als voorzitter van een Raad van Toezicht in de VVT-sector zei de voorzitter van de cliëntenraad streng tegen mij: ‘Mevrouw, het gaat hier niet om de positie van deze instelling of de winst die hier wordt gemaakt. Het gaat erom dat in deze regio goede zorg wordt geleverd voor de mensen die het nodig hebben en of deze instelling dat in samenwerking met anderen kan waarmaken.’ Dat geldt net zo goed voor de ggz. En o ja, ik ben het geworden.

Visionair Marius

Eigenlijk had hier Marius Buiting moeten staan. Marius, visionair, dromer, vrijdenker en verbinder. Arts was hij van origine, en jurist, maatschappelijk zeer actief en sinds 2010 voorzitter van de NVTZ. Hij heeft ongelofelijk hard gewerkt aan de ontwikkeling van het toezicht in de zorg en in de toerusting van de mensen die dat moeten waarmaken. Hij schreef boeken, hield lezingen, gaf trainingen, haakte iedereen aan die iets kon betekenen – hij was een voorzitter die op inhoud, in zijn doen en denken en als mens oneindig veel betekend heeft. Marius overleed op 18 september, veel te vroeg en onverwacht.

We zijn blij, Petri Ykema, dat jij als vice-voorzitter van de NVTZ hier vandaag bent en jouw inzichten met ons wilt delen.

Het is een Dialoogbijeenkomst. En dat is niet voor niets. Want juist de veranderende rol van bestuurder en toezichthouder en de uitdagingen van de ggz vragen om een andere wijze van benaderen. Met die vraag: als ggz netwerkzorg wordt en door die samenwerking niet meer op zichzelf staat, ook afhankelijk wordt van anderen, wat betekent toezicht dan? We zullen dat in de dialoog verkennen, in wat heet ‘waarderend onderzoeken’. Renate van der Veen zal ons daarin begeleiden en het nodige uitleggen.

Raad van Verbinding

Marius Buiting gaf dit voorjaar een interview. ‘Eigenlijk moeten we de term Raad van Toezicht loslaten. We moeten toe naar een Raad van Verbinding. Vanuit dat perspectief staan de leden van de Raad van Toezicht al anders in hun rol en zo kunnen zij organisaties richting verbinding ’sturen’.

De manier van het huidige governancedenken, (verantwoordelijkheidstoebedeling) en het aanleveren van bewijslast over wat we nou precies geleverd hebben en van tevoren afgesproken hebben, dat is killing en verbindt niet. (…) Een Raad van Toezicht moet er primair zijn voor de maatschappelijke opgave en secundair voor de instandhouding van de eigen organisatie. De maatschappelijke opgave staat dus veel meer centraal. Toezien in samenspel met de samenleving. Wat draagt onze organisatie nu bij? Deze beweging zijn we nu aan het maken.’

Omdat Marius het zelf niet meer kan zeggen, citeer ik hem: ‘we moeten eigenlijk naar andere organisatorische structuren. De besturen van netwerken moeten RvT’s daarin meenemen. Dus bijvoorbeeld bij het instellen van een auditcommissie die kijkt naar de prestaties van het netwerk. Zodat zij betrokken zijn. Niet op risicomijding-niveau, maar gezamenlijk kijken naar de opgaven. Dan gaat men sneller in de meedenk-stand. Vormen vinden. Bijvoorbeeld voor gezamenlijke regio-gerichte opleidingen die ontwikkeld moeten worden.

Mooi dat we dat vanmiddag samen verkennen. Toezicht houden en besturen in die nieuwe omstandigheden. In de netwerkomgeving, waar de zorginstellingen hun weg moeten vinden om de zorg voor mensen met psychische kwetsbaarheid zo goed mogelijk vorm te geven, op tijd en op maat. Door goede werkgevers te zijn voor al die zorgprofessionals die hun beste kunnen daarvoor willen inzetten. En zo onze verantwoordelijkheid te nemen in onze sector. Die weerbarstige, superrelevante, diepmenselijke, uitdagend en o zo prachtige sector.

Aan de slag!

Het programma van vanmiddag: Eerst zal Petri Ykema met ons delen hoe de NVTZ aankijkt tegen toezicht houden in een netwerkorganisatie.

Daarna gaat Jan Willem Spijkman in op de situatie in de ggz en wat dat voor toezichthouden betekent.

En dan gaan we tegen half twee met Renate van der Veen aan de slag in de dialoogsessies.

Om 16.00 uur zijn we klaar en gaan we aan de borrel.

Petri Ykema, wil jij naar voren komen