Gezinsgericht werken wint terrein: voorzichtige stappen vooruit

Ondanks financieringsdrempels en barrières voor gegevensuitwisseling ontstaan overal in Nederland initiatieven voor gezinsgericht werken. Een samenwerkingsvorm die schotten tussen volwassenzorg en jeugdhulp doorbreekt en waarbij professionals uit de ggz, sociaal domein en de jeugdzorg samenwerken met ervaringsdeskundigen én ouders.

Maar, hoe doe je dat, gezinsgericht werken? En, is het vol te houden? Professionals uit de ggz, jeugdhulp en sociaal domein deelden hun ervaringen tijdens het webinar Gezinsgericht Werken.

Samenhang zoeken, kennis delen

‘Gezinsgericht werken? Het kan wel!' Luidt de oproep van hoogleraar gezinspsychiatrie Christel Middeldorp. Verfrissende woorden in een praktijk die zo weerbarstig blijkt. Kwetsbare gezinnen blijken gemiddeld bij 3,7 instanties bekend, met uitschieters naar wel acht verschillende organisaties.

Wie gezinsgericht werkt zoekt naar samenhang. Ervaart ook Marijke Siteur, werkzaam bij het integraal Gezinsteam West-Friesland: 'Wij vragen onze gezinnen: wat is voor jullie handig? Op welke locatie spreken jullie graag af en ook: wie wil je erbij hebben?' De kracht van gezinsgericht werken is een bundeling van expertise en het teruggeven van regie aan het gezin. 'Het voorkomt dat gezinnen rondhoppen van organisatie naar organisatie.' Nauwe samenwerking, tussen wijkteams, sociaal domein en de ondersteuner in de huisartsenpraktijk is nodig. ‘De kennis is er, we moeten die veel meer delen,’ aldus Marijke.

Samenwerken is belangrijk

Gezinsgericht werken klinkt tot dusver logisch. Waarom gebeurt het dan te weinig? 'Samenwerken is misschien nog wel het moeilijkst' geeft Judith Bons, Familysupporters toe. Haar team discussieerde lang over woorden als 'regie' en 'crisis.' Een crisis in de jeugdhulp of een crisis in de psychiatrie: het is anders en vraagt een andere aanpak. 'Al die verschillende disciplines in een team spreken verschillende talen. Gelukkig delen zij wel dezelfde ambitie: gezinnen verder helpen.' Frederieke Koop, klinisch psycholoog bij Levvel, stelt dat professionals, door overleg en samenwerking met andere disciplines, meer vertrouwen hebben in eigen handelen. ‘Het gevoel krijgen: ik kan met het advies van collega’s uit andere domeinen meer dan ik zelf dacht, dat maakt die samenwerking zo belangrijk.’

Vertragen versus versnellen

Professionals willen graag snel handelen. Zij zetten verschillende hulpverleners, ieder met eigen expertise in. Het is vaak complexiteit die oproept tot actie enerzijds, maar anderzijds bijdraagt aan een versnelling van chaos. 'Daarmee stapel je nog meer hulp op een systeem dat overbelast is’, legt Judith uit. Dit probleem tackelt Frederieke, samen met collega Agnes Zegwaard, door het organiseren van maandelijks overleg. Professionals uit de volwassen- en jeugdzorg bespreken samen complexe casuïstiek. Online en anoniem, dus laagdrempelig. Ook ervaringsdeskundigen sluiten aan.

In de praktijk ontstaan nieuwe routes. De aanpak van Frederieke en Agnes is daar een voorbeeld van. Het zijn olifantenpaden, door professionals gecreëerd, want gezinsgericht werken kent geen handboek, recept of blauwdruk. En dus varieert de aanpak van maandelijkse besprekingen, tot de vorming van integrale teams. Het willen terugleggen van regie en het betrekken van ervaringsdeskundigen hebben deze werkwijzen gemeen. Vooral het teruggeven van de regie blijkt in de praktijk lastig, dat vraagt namelijk om vertrouwen.

Verandering vraagt vertrouwen

En juist daar wringt de schoen. 'We hebben dat vertrouwen veel verloren in gezinnen’, erkent Nellieke, bestuurder bij Levvel. Ouders vragen geen hulp, uit angst in een kettingreactie terecht te komen die zij niet meer kunnen stoppen.’ Om die angst weg te nemen en te voorkomen dat gezinnen in crisis raken, benadrukt Christel het belang van preventie. ‘Kinderen zonder klachten bijvoorbeeld kunnen deelnemen aan KOPP-groepen. En voor ouders zijn er bijeenkomsten over ouderschap.’ De focus in hulpverlening verschuift: van probleemgericht naar de veerkracht in het gezin. Het betrekken van de sociale basis, denk aan familie, vrienden en ervaringsdeskundigen, krijgt steeds meer aandacht.

Praktische handvatten

Het webinar sluit af met concrete tips:

• Gebruik de Verklarende Analyse.

• Betrek de huisarts, die vaak veel weet over het gezin.

• Maak gebruik van consultatie tussen volwassenenzorg en jeugdzorg; deze kosten zijn declarabel.

Gezinsgericht werken vraagt kennis, maar vooral moed. Durf collega’s te bellen, durf te vertragen en zie ouders en jongeren als gelijkwaardige partners in de zorg.