Verandering in systemen en cultuur: de grootste ggz-transformatie

Het Integraal Zorgakkoord (IZA) heeft als doel om de zorg goed, betaalbaar en toegankelijk te houden. Speerpunten voor de ggz zijn het opzetten van de mentale gezondheidsnetwerken inclusief het verkennend gesprek, het beschikbaar houden van de cruciale ggz, het terugbrengen van de wachttijden, het aantrekkelijk maken van werken in de zorg en de digitalisering van zorg.

Gelderland Zuid ontwikkelt transformatieplannen voor mentale gezondheidsnetwerken

De regioverhalen bieden inspiratie voor professionals die betrokken zijn bij de uitvoering van het IZA. De regio Gelderland Zuid werkt aan twee transformatieplannen: één voor Rijk van Nijmegen en één voor Rivierenland. Beide plannen richten zich op het versterken van de sociale basis en betere toegang tot zorg. De plannen bestaan uit 3 samenhangende onderdelen:

1. veerkrachtige wijken en woonkernen, door het versterken van de sociale basis
2. centrale toeleiding naar hulpbronnen via een verkennend gesprek, het samen beheren van ggz-wachttijden en een transfermechanisme
3. ggz in het netwerk

Pro Persona, IrisZorg en RIBW trekken samen op in ggz-transformatie

‘Voor het indienen van de transformatieplannen mentale gezondheidsnetwerken is Pro Persona als kerninstelling formeel penvoerder, maar we werken als integrale ggz-partijen zó nauw samen, dat we met IrisZorg en de RIBW Nijmegen Rivierenland ook samen investeren in de coördinatie’, vertelt Ignace Vermaes, directeur Transformatie & Innovatie bij Pro Persona. ‘De transformatieplannen hadden wij graag vorig jaar onder de kerstboom gelegd van de zorgverzekeraars, maar we worstelen nog met de business case. Ik merk dat er ook landelijk steeds voortschrijdend inzicht is in hoe je die plannen moet schrijven.

Hoe je ze moet uitwerken en waar ze aan moeten voldoen. En dat er ook verschillende verwachtingen zijn van wat een transformatie eigenlijk is. Is het een veranderplan binnen de bestaande systemen? Of willen we een kanteling teweeg brengen in ons zorgstelsel? Waarbij niet alleen de zorg verandert, maar we netwerken bouwen binnen wijken en woonkernen tussen informele en formele hulp vanuit een gedeelde visie op positieve gezondheid.

Dat verschil heeft effect op de terugverdientijd. De omvang en impact van een transformatie is veel groter dan alleen het verbeteren van de zorg binnen bestaande kaders. Er zijn veel meer actoren en organisaties bij betrokken. En je ontwikkelt niet alleen nieuwe werkwijzen, maar je moet ook dieper in de cultuur, technologie en systemen veranderen om die nieuwe werkwijzen te realiseren. Samen al-doende-leren en al-lerend-doen is daarbij een essentiële voorwaarde. Eigenlijk zie je dat alle betrokken partijen en zorgverzekeraars zoekend zijn in dit geheel. We leren al doende, maar daardoor zijn helaas ook de criteria voor een goed transformatieplan niet klip en klaar.’

Terug naar de tekentafel: scherpere begroting voor transformatie nodig

De regio Gelderland Zuid had 2 transformatieplannen met een langere terugverdientijd dan 5 jaar. In een informeel afstemmingsgesprek lieten de zorgverzekeraars weten dat het verwachtingspatroon is dat binnen 5, 6 jaar de eenmalige investeringen terugverdiend gaan worden. Ignace: ‘De kracht van ons plan is dat we met alle partijen hebben samengewerkt, ontwerpsessies hebben gehouden en iedereen hebben gevraagd om een inschatting te maken van de kosten.

De zwakte van het plan is dat alle partijen hun eigen begrotingsregels hebben toegepast, risico’s hebben ingebouwd en dat er misschien dubbelingen in de financiën zitten. Tegelijkertijd waren alle partijen heel terughoudend in het concreet maken van de opbrengsten. Daardoor liep de terugverdientijd sterk op. Dus wij moesten terug naar de tekentafel om enerzijds explicieter te maken waarin we transformeren. En aan de andere kant scherper te zijn met onze begroting. Dat is waar we nu staan, een stapje wijzer in het proces.’

Pilot Centraal Toeleidingspunt: nieuwe werkwijze in de praktijk getest

In de landelijke werkwijze mentale gezondheidsnetwerken zijn 4 functies opgenomen: het verkennend gesprek, een transfermechanisme, gezamenlijk wachttijdbeheer en domeinoverstijgend casusoverleg. In de regio Nijmegen hebben huisartsen, ggz-partijen en het sociale domein deze 4 functies uitgeprobeerd in de pilot Centraal Toeleidingspunt (CTP).

Na verwijzing door de huisarts brengt de inwoner samen met een ggz-professional, een ervaringsdeskundige en eventueel een professional vanuit het sociaal domein de vraag in kaart. Afhankelijk van de situatie worden verschillende oplossingen verkend. Bijvoorbeeld e-health zelfhulpmodules, peer support, interventies in het sociaal domein, WijkGGZ en ggz-behandelingen. De uitkomsten van de pilot zijn positief. 23% van de deelnemers was geholpen met een andere oplossing dan ggz-behandeling. Ook verliepen de verwijzingen naar de ggz beter en sneller, omdat er volledig zicht was op wachttijden, inclusie- en exclusiecriteria. En er werden ook combinaties van ggz met andere hulpbronnen aangeboden.

Een samenwerkend netwerk met diverse hulpbronnen

‘Een mentaal gezondheidsnetwerk is echter meer dan deze 4 functies, het moet een samenwerkend netwerk van hulpbronnen zijn’, legt Ignace uit. ‘We willen dat netwerk opbouwen vanaf de sociale basis, dus de bestaande sociale verbanden van mensen. We stellen ook vragen als wat kun je zelf en welke hulpbronnen zijn er al? Wat kun je met e-health of peer support? En hoe kunnen hulpverleners hierop aansluiten als dat nodig is?

Leercoalities als motor voor innovatie in de GGZ

Daarbij is een belangrijk onderdeel van ons plan de leercoalities, ondersteund door de HAN University of Applied Sciences. Binnen een leercoalitie kunnen inwoners en professionals samen leren en ontwikkelen. Op alle niveaus moeten we ook zogenaamde reflexieve monitoring toepassen om steeds te volgen welk effect veranderingen hebben op het voorkómen dat hulpvragen zorgvragen worden. Ik kan me voorstellen dat er in de toekomst patronen gaan ontstaan van combinaties van hulpbronnen. In de ene situatie kan een combinatie van een herstelcafé met een paar korte gesprekken met de wijk-ggz iemand heel goed verder helpen of stabiel houden.

En in een andere situatie is iemand geholpen met een gesprek met een ervaringsdeskundige. In situaties waarin iemand behandeling krijgt vanuit ons FACT-team, kan het ook zijn dat de begeleiding vanuit het sociaal wijkteam wordt vormgegeven. We willen als ggz doen waar we goed in zijn – behandelen - en samenwerken met anderen die ook doen waar zij goed in zijn. Je moet samen gaan ontdekken hoe je veel meer voortbouwt op de sociale basis en vanuit die kleinschaligheid gebiedsgerichte hulp biedt, of mede-eigenaar bent van de mentale gezondheid in zo’n gebied. De veranderopgaven daar naartoe moeten we dus nog wat concreter uitwerken.’

Juridische, organisatorische en technologische vraagstukken

De pilot rondom het CTP is geëvalueerd en heeft een helder beeld opgeleverd van de componenten die de IZA-partners belangrijk vinden in het mentale gezondheidsnetwerk voor de hele regio. Het CTP ligt op dit moment stil, omdat de pilot is afgerond en de bredere implementatie ook structurele veranderingen gaat vragen van de betrokken organisaties. Maar op de achtergrond wordt er in afwachting van de goedkeuring van de transformatieplannen verder gewerkt aan de juridische, organisatorische en technologische vraagstukken rondom de invoering van het CTP en de nieuwe manier van samenwerken.

Financiering als sleutel tot duurzame verandering in de GGZ

Ook de financiering is een belangrijk onderwerp van gesprek. Ignace: ‘Hoe gaan we zorgen dat de financiering de transitie mogelijk maakt? We hebben in dit land veel pilots en hele goede voorbeelden. Maar je merkt dat we die niet goed verbreed en opgeschaald krijgen omdat zaken als AVG, behandelverantwoordelijkheid, maar ook financiering tegenwerken. Ik denk dat naast een cultuurverandering, de verandering in systemen en technologie de grootste veranderopgaven zijn die we teweeg moeten brengen. Sommige veranderingen in systemen zullen lokaal of regionaal zijn. Bijvoorbeeld wanneer organisaties zich moeten aanpassen. Maar andere zijn ook landelijk. Hoe schalen we vanuit alle regio’s de vraagstukken sneller op en komen we snel naar oplossingen? Bijvoorbeeld de inkoop en facturering van het verkennend gesprek dat door meerdere partijen wordt uitgevoerd.

Daarnaast zoeken we ook naar uitwerkingen over de verschillende regio’s heen. Wij als Pro Persona maar ook IrisZorg en het RIBW werken in meerdere regio’s. We kunnen niet in alle regio's een heel ander model uitwerken, want dan krijgen we dat nooit meer gemanaged en worden de transactiekosten te hoog.‘

Samenwerking met gemeenten: cruciaal voor succesvolle implementatie

Het is de bedoeling dat de aangescherpte transformatieplannen in het voorjaar ingediend kunnen worden. ‘Hopelijk is de VNG dan ook weer aan boord’, zegt Ignace. ‘Want zonder de handtekening van de gemeentes kunnen we ons plan niet indienen. Ik merk gelukkig dat de gemeentes in onze regio’s heel graag willen. Ze zien echt de noodzaak om samen op te trekken, dus als zij de middelen hebben, staan ze onmiddellijk klaar’.

IZA brengt beweging in de regio

Ondanks dat de transformatieplannen nog niet zijn goedgekeurd, is er in het afgelopen jaar veel bereikt vindt Ignace. ‘Het IZA heeft de beweging in de regio versterkt. We hebben steeds meer een gezamenlijk beeld en de gezamenlijke wil om mentale gezondheidsnetwerken vorm te geven. Ook op bestuurlijk niveau liggen de relaties goed. Bestuurders houden elkaar vast als het moeilijk is en spreken elkaar aan als het nodig is. Misschien is dat nog wel het belangrijkste verhaal uit onze regio. En natuurlijk gaan de al langer lopende initiatieven als WijkGGZ ook gewoon door, zolang ze financieel realiseerbaar zijn.

Als je me over een jaar weer spreekt, dan hoop ik dat wij de transformatiegelden hebben, dat de pilots CTP verbreed zijn naar meerdere huisartsenpraktijken en dat de ggz-aanbieders bezig zijn om hun eigen organisaties op de nieuwe werkwijze in te richten. En het zou helemaal mooi zijn als we in 4 wijken of woonkernen bezig zijn om te kijken hoe we de netwerken gaan inrichten met elkaar. Misschien gaat het niet zo snel als dat we met zijn allen gehoopt hadden. Maar dat is eigen aan transities, het is ook een periode van chaos waar je met zijn allen doorheen moet’.